Czwarty i ostatni w roczniku 2025 numer „Refleksji”, Kwartalnika Zachodniopomorskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli, zredagowała Marta Kostecka. To zeszyt, podobnie jak poprzednie, przepełniony tekstami popularyzującymi wiedzę o najnowszych wynikach badań z obszaru nauk społecznych i humanistycznych, jak również zróżnicowaną publicystyką; w spisie treści można znaleźć eseje, szkice, wywiady, felietony, recenzje, sprawozdania, z przewagą teksów nauczycielskich, odnoszących się i do własnych doświadczeń, i do problematyki metodyczno-dydaktycznej.
Tym razem tematem przewodnim jest myślenie krytyczne: redakcja pyta o zasadność i definicję tego terminu. Czy jest tylko modną zbitką wyrazów? A może raczej nowoczesnym kierunkiem myślenia (!) o edukacji, która zawsze powinna zajmować stanowiska krytyczne wobec zmieniającej się rzeczywistości? W tekście wstępnym redaktorzy Marta Kostecka i Sławomir Iwasiów stwierdzają: „nie ma myślenia bez krytyczności”. Czy można postawić taką tezę?
Wiele w tym zakresie wyjaśnia wywiad numeru, w którym dr hab. Iwona Czaja-Chudyba przybliża zarówno światowe, jak i polskie badania w kierunku myślenia krytycznego, głównie z punktu widzenia teorii pedagogicznych i praktyk nauczania na wszystkich etapach edukacji. „Moje rozumienie myślenia krytycznego zasadniczo nie różni się od naukowych imperatywów innych badaczek i badaczy tej problematyki. Przede wszystkim myślenie krytyczne nie powinno być postrzegane jako kategoria raz na zawsze ustanowiona, o niezmiennym znaczeniu, zamrożona. To byłoby niewłaściwe i dla samej koncepcji myślenia krytycznego, i dla zakresu jej oddziaływania. I w tym miejscu należy podkreślić wpisaną w strukturę myślenia krytycznego ambiwalencję, niejako genetyczny rozdźwięk między teoretycznymi uwarunkowaniami a społecznymi praktykami” – wyjaśnia badaczka, autorka wielu wartościowych publikacji, między innymi monografii-podręcznika Myślenie krytyczne w edukacji. Metodyka kształcenia w szkole podstawowej.
Myślenie krytyczne stanowi przedmiot zainteresowania badaczek i badaczy reprezentujących różne dziedziny wiedzy, co oddaje zawartość rubryki TEMAT NUMERU. Znajdziemy tu zatem teksty: historyczki (Zofia Fenrych, Nauka (o) niepewności), literaturoznawczyni (Barbara Popiel-Kobielska, Powieści detektywistyczne a myślenie krytyczne), pedagoga mediów (Krzysztof Jaworski, Krytyczne myślenie w świecie AI), anglisty i teatrologa (Mateusz Dudek, Teatr stosowany a alfabetyzm krytyczny), pedagoga społecznego i socjoterapeuty (Filip Jach, Między krytycznym myśleniem a refleksyjnością), pedagożki specjalnej (Joanna Buława-Halasz, Terapie i pseudoterapie). Jak bardzo to pojęcie jest zróżnicowane, świadczą te i inne artykuły, w których myślenie krytyczne zostało przedstawione z rozmaitych punktów widzenia.
Zespół „Refleksji” z nieukrywanym żalem żegna w tym numerze jedną ze swoich stałych współpracowniczek. Odeszła dr Jadwiga Szymaniak (1937–2025), polonistka, pedagożka, nauczycielka szkolna i akademicka, autorka wielu wartościowych publikacji z obszaru szeroko pojętej humanistyki. Jej dokonania przybliża Sławomir Iwasiów, redaktor naczelny, w tekście wspomnieniowym Pisała z pasją.
Warto także przypomnieć, że „Refleksje” są wydawane zarówno w wersji cyfrowej, która jest dostępna do pobrania na tej stronie, jak i w wersji papierowej, którą można otrzymać bezpłatnie w siedzibie Zachodniopomorskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli przy ul. Gen. J. Sowińskiego 68 w Szczecinie.
Życzymy udanej (i krytycznej) lektury!
