Czy czujesz się zbyt często przemęczony/a? Czasem zapominasz słów, umyka Ci, co chciałeś/aś powiedzieć? Czy łapiesz się na bezmyślnym skrolowaniu newsów lub mediów społecznościowych? To w dzisiejszych czasach dość naturalne; pytanie brzmi: czy można coś na to poradzić? Odpowiedź na nie jest niezwykle ważne – jako nauczyciele musimy zadbać o swoje zdrowie i samopoczucie, nie tylko dla samych siebie, ale również jako przykład dla kolejnych pokoleń.
Koniec roku szkolnego jest coraz bliżej. Moment rozdania świadectw często nie jest co prawda jednoznaczny z zakończeniem pracy (przed nami jeszcze rady pedagogiczne, rekrutacje i inne obowiązki), ale już marzymy o tym spokoju, relaksie, jaki daje nam czas wakacji. Po 10 miesiącach bycia w trybie „dostępny” oderwanie się od tej rzeczywistości jest po prostu niezbędne. Warto ten czas wykorzystać także na profilaktykę, by opisane w pierwszym akapicie symptomy nie przytłoczyły nas.
Co może być taką profilaktyką? Z pewnością ważna jest autorefleksja na temat naszego stosunku do narzędzi cyfrowych. Ten, kto, zgadza się z tym, że korzystanie ze smartfona – przeglądanie social mediów, granie w gry, pisanie ze znajomymi, robienie zakupów online itd. – nie jest czasem odpoczynku, może od razu przejść do dalszej części tego wpisu. Jednak w opinii większości, ponieważ nie są to sprawy związane z pracą, jest to forma relaksu. I w jakimś sensie tak jest. Dlatego warto mieć świadomość, w jaki sposób to wszystko działa. I nie chodzi tu o głęboko zaawansowane technikalia, ale ogólnodostępną wiedzę na temat mechanizmów, które są wykorzystywane.
Chyba każdy bardziej świadomy użytkownik słyszał o dopaminie, serotoninie czyli neuroprzekaźnikach sprawiających, że czujemy się zadowoleni i szczęśliwi. Jest wiele przyczyn ich uruchomienia w organizmie, coraz częściej mówi się o tym, że wpływ na to mają także media społecznościowe, gry i inne aplikacje, które możemy „trzymać w małym pudełku” w kieszeni – zawsze na wyciągnięcie ręki. Algorytmy są tak tworzone, że mają nas przyciągać, zatrzymywać, sprawiać nam przyjemność, a nawet dawać pewien pozór satysfakcji. Magdalena Bigaj, znawczyni tematu higieny cyfrowej, określiła to „pułapką naleśnika”, ilustrując ten proces jego smażeniem (felieton w magazynie opinii „Pismo”). Naleśnik smaży się z jednej strony około dwóch minut; to dobry czas, by zamyślić się nad czymś, albo dać myślom odpocząć. Jednak świat cyfrowy ma na to inny pomysł. Te dwie minuty można przecież zupełnie inaczej wykorzystać: sprawdzić dziennik elektroniczny, zrobić szybkie zakupy, odpowiedzieć na maila – dzięki czemu będziemy mieć mniej pracy później. Bigaj rozwinęła temat dalej: spacerując po lesie, często rozmawiamy ze znajomymi przez telefon, albo włączamy odcinek podcastu; czasem nawet zamiast obserwować przyrodę, włączamy film. Takie 2 w 1 – odpoczynek na łonie natury i relaks przy filmie. To nie kwestia oceny w kategorii „to jest dobre lub złe”. Ważna jest autorefleksja nad tym, czy to rzeczywiście daje mi odpoczynek, czy dostarcza mi kolejnych obrazów czy dźwięków?
Czy telefon/smartfon musi być zawsze przy mnie? Czy potrafię go odłożyć? To ważny test dla każdego z nas.
Kolejnym istotnym tematem jest fotografia cyfrowa. Dziś zdjęcia robią wszyscy wszystkim i wszystkiemu. Kiedyś istniał stereotyp japońskiego turysty fotografującego wszystko, co zobaczy. Zdaje się, że w tej chwili bardzo duża część użytkowników smartfonów obserwuje świat przez niewielki prostokąt ekranu. Zdjęcia to zdecydowanie ważna i dobra pamiątka, dlatego warto się postarać, by była wyjątkowa, staranna, ciekawa. Warto wyjrzeć zza kadru ustawionego przez nasz telefon i zobaczyć, jak najszerszy kontekst sytuacji i miejsca, w którym jesteśmy.
No dobrze, a skąd te pytania o pamięć zadane we wstępie? To również wątek związany z odpoczynkiem i z potencjałem tygodni, które są właśnie przed nami. Czas wakacji, tak inny od roku szkolnego, ma szansę pozytywnie wpłynąć na kształtowanie zdrowych nawyków. Dotyczy to kwestii już poruszonej, czyli refleksyjnego i odpowiedzialnego korzystania ze smartfonów, a także zadbania o zajęcia ruchowe. Magdalena Bigaj przypomniała słowa swojej lekarki – ciało nie jest przyrządem do noszenia umysłu. Zadbanie o nie jest koniecznością, zarówno dla naszego zdrowia fizycznego, jak i psychicznego dobrostanu, a także – jak się okazuje – dla naszej pamięci. Wendy Suzuki, amerykańska neurobiolożka, profesorka na Uniwersytecie Nowojorskim, pod wpływem własnego doświadczenia zaczęła badać relacje między ćwiczeniami fizycznymi a zapamiętywaniem (wystąpienie TED: „Jak aktywność fizyczna wzmacnia mózg?”). Okazuje się, że dzięki uwalnianiu się podczas ćwiczeń wspomnianych już neuroprzekaźników, jak dopamina, serotonina, noradrenalina, nie tylko mamy lepszy nastrój i więcej energii, ale sprawniej działają struktury mózgu odpowiedzialne właśnie za pamięć długotrwałą (hipokamp). Prof. Suzuki nie namawia do treningów do triatlonu czy kupowania drogich karnetów na siłownię. Według jej badań, 30-minutowa aktywność (intensywny spacer, wybranie schodów zamiast windy czy nawet energiczne odkurzanie) 3–4 razy w tygodniu może dać zaskakujące efekty. Ważna jest regularność i podejmowanie wysiłku, który będzie wzmacniał nasz układ krążeniowo-oddechowy. Jak stwierdziła badaczka, taka inwestycja w czas i wysiłek to najlepszy fundusz emerytalny. Również dlatego, że choć nie wyleczy takich chorób jak demencja czy Alzheimer, to może im zapobiec lub chociaż spowolnić ich rozwój.
Dobrego odpoczynku!
ZF
