Początek roku szkolnego to, jak zawsze, wiele nowych wyzwań związanych z funkcjonowaniem całego systemu, zmianami wprowadzanymi przez ministerstwo, nowymi rocznikami rozpoczynającymi kolejne etapy edukacji. Choć burze medialne dotyczą szczególnie posunięć MEN-u, to jednak najtrudniejsza może okazać się współpraca z dziećmi i młodzieżą. Różnice w doświadczeniach pokoleniowych, choćby te związane z dostępem do internetu i technologii, czy problemami emocjonalnymi i psychicznymi, mogą tworzyć coraz większe przepaści. To wyzwanie wymaga ciągłego rozwoju nauczycieli, uważności i otwartości. Choć to bardzo pozytywne cechy, ich zaawansowanie niesie ze sobą spory koszt psychiczny i emocjonalny. Konieczność zadbania o dobrostan nauczycieli na równi ze stawianiem im wymagań wydaje się być oczywista. Pytanie brzmi, czy tak rzeczywiście jest?

Ten rok szkolny niesie ze sobą dodatkowe wyzwanie – obowiązek wejścia do systemu polskiego dzieci i młodzieży ukraińskiej przebywających w naszym kraju. Polscy nauczyciele i dyrektorzy szkół poczynili już wiele starań związanych z przyjęciem uczniów ukraińskich w momencie ich przyjazdu po wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie w lutym 2022 roku. W naszych szkołach pojawiło się bardzo dużo dzieci, które nie tylko należało przywitać, nauczyć języka polskiego, ale także zatroszczyć się o ich stan psychiczny związany z konsekwencjami traumy wojennej i opuszczenia świata, który do tej pory znały. Jednocześnie nie można było zapomnieć o uczniach polskich i ich potrzebach. Pojawiło się wiele możliwości dla nauczycieli: kursy, webinary, materiały w języku ukraińskim lub dwujęzyczne, mające ułatwić komunikację. Niejednokrotnie są one w dalszym ciągu dostępne (między innymi na stronie ZCDN-u), o czym warto pamiętać, przyjmując obecną falę młodych Ukraińców.

Minęło już ponad 2,5 roku obecności ukraińskich uchodźców wojennych w Polsce. Siłą rzeczy przygasł początkowy entuzjazm pomocy. Pojawiają się głosy niechęci i obaw. To dość powszechny proces społeczny, ale czy chcemy mu ulegać? Problemy młodzieży ukraińskiej nadal mogą być te same, podobnie potrzeby uczniów polskich. Wiele już się nauczyliśmy przez ostatnie lata, warto więc wracać do wypracowanych materiałów i je rozwijać, dostosowywać. Różnorodność może nieść problemy (jesteśmy różni, mamy inne doświadczenia, punkty widzenia, przekonania – co istotne, ta różność nie musi się wiązać z przynależnością narodową), ale ma także ogromny potencjał. Co chcemy wybrać? Dzisiejszy obraz świata dobitnie pokazuje, jak bardzo potrzebna jest edukacja dla pokoju – obejmująca zarówno uczniów, jak i ludzi dorosłych. Ta pierwsza grupa wydaje się być łatwiejsza w organizacji – i poprzez uczestnictwo w systemie, i z racji mniejszego stopnia tkwienia w stereotypach i uprzedzeniach. To wciąż jednak nie jest łatwa droga, szczególnie gdy idzie się nią samemu. A tak być nie musi. Mamy wiele organizacji i instytucji, które oferują wsparcie i możliwości rozwoju potrzebnych w tym aspekcie kompetencji. Warto się tym zainteresować, nie tylko ze względu na naszych uczniów (i polskich, i ukraińskich), ale również dla własnego dobrostanu. By poczuć, że nie jesteśmy w tym trudzie sami.

Jedną z instytucji oferujących bezpłatne wsparcie jest Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli. W tym roku szkolnym w naszej ofercie można znaleźć warsztaty bezpośrednio związane z uczniami niepolskojęzycznymi (I/C/19 „Uczeń niepolskojęzyczny w szkole”), ale także sprzyjające integracji zespołu klasowego, walce z dyskryminacją, edukacji inkluzyjnej (I/A/1 „Tak jest wygodniej! Czyli o pułapce stereotypów”; I/I/3 „Bajkoterapia w pracy z dziećmi i młodzieżą”; I/A/8 „Edukacja włączająca jako wyzwanie i wartość”; I/E/2 „Wykorzystanie narzędzi cyfrowych w edukacji inkluzyjnej”; I/A/6 „Praca w klasie zróżnicowanej – budowanie pozytywnej atmosfery”). Zapraszamy do korzystania z naszej oferty!

Okres wakacyjny dobiegł końca. Chyba każdy koniec czegoś, co było miłe, przyjemne, nie niosło ze sobą ciężaru codziennych obowiązków, z wyjątkiem ciężaru plecaków i walizek na wakacyjne wyprawy, łączy się z jakimś smutkiem, nostalgią, czasem złością, bo chcielibyśmy zaznać więcej tej przyjemności. To zupełnie naturalne emocje. Pytanie brzmi, co z nimi – jako mądrzy dorośli – zrobimy. Skupianie się na nich, negatywne „nakręcanie” nie jest pożądane. Zbudowanie pozytywnego nastawienia jest zdecydowanie zdrowsze.

Porad, jak to zrobić, jest mnóstwo – mniej lub bardziej twórczych czy skutecznych. Ten tekst ma na celu zachęcić do ułatwienia sobie pracy poprzez rozpoczęcie szkolnych działań od czegoś niekoniecznie typowego, na przykład od integracji lub reintegracji w zespole klasowym. Wiadomo, trzeba tyle rzeczy zrobić – opowiedzieć o wymaganiach edukacyjnych, wytłumaczyć, jak będziemy młodych ludzi oceniać, wypełnić dokumenty itd. Kto by w takich okolicznościach myślał o integracji? Po co nam ona? Właśnie dopiero gdy to sobie uzmysłowimy: czemu służy integracja, zaczniemy o nią dbać – i to nie tylko na godzinach wychowawczych, ale nawet na lekcjach przedmiotowych.

Prof. Jacek Pyżalski, znany pedagog, zajmujący się m.in. kwestią przemocy i cyberprzemocy w polskich szkołach, twierdzi, że budowanie relacji w grupie jest podstawową profilaktyką w tych kwestiach. W sytuacji, gdy znamy  drugą osobę choć odrobinę, raz lub dwa z nią rozmawialiśmy, pracowaliśmy w parze lub grupie – o wiele trudniej jest nam zastosować wobec niej przemoc (w tym tzw. przemoc relacyjną, polegającą na wykluczeniu jakiejś osoby, od której z reguły wszystko się zaczyna). Co więcej, gdy kogoś znamy, jesteśmy bardziej skłonni do tego, by takiej osobie pomóc. Prof. Pyżalski ma w tej kwestii ogromne doświadczenie, zarówno jako teoretyk, jak i praktyk. Ma też wypracowane metody i propozycje. Często niezwykle proste, a jednocześnie dające niewyobrażalnie dużo.

Jedną z nich jest organizacja pracy w mniejszych grupach. Co ważne, powinny być one dobierane losowo – a metod jest multum i warto poświęcić im chwilę, również na to, by je zmieniać. Według Pyżalskiego, jeśli metoda podziału na grupy jest atrakcyjna i angażująca, uczniowie mniej zwracają uwagę na to, z kim są w grupie (ewentualne pretensje pojawiają się przy samym podziale), a co za tym idzie – mniej protestują. Ważne też, by nie były to decyzje nauczyciela – przeciw losowemu wyborowi ciężej się zbuntować niż przeciw osobie. Im więcej pracy w takich zmiennych zespołach, tym większa szansa na poznanie się i integrację. Prof. Pyżalski poleca też metodę związaną z przesiadaniem się uczniów. Uważa, że jeden semestr i 3–4 lekcje przedmiotowe wystarczą, by większość uczniów siedziała w tym czasie z każdym. Co to daje? Takie towarzyszenie sobie w szkolnej codzienności (wspólne rozwiązywanie zadań, pożyczenie ołówka, czy po prostu wzajemna obserwacja) to także budowanie więzi, nawet jeśli będzie mała (Pyżalski porównuje je do sznurków o różnej grubości) to zaistnieje. Za nią pójdzie większa gotowość do pomocy i mniejsza chęć zastosowania jakiejkolwiek formy przemocy. Takie pomysły szczególnie skuteczne mogą być w grupie, która dopiero się poznaje. Natomiast niebezpieczna by była w klasie, w której był już konflikt lub przemoc – wówczas można zrobić więcej złego niż dobrego.

Pomysłów na integrację i reintegrację można znaleźć bardzo wiele. Jak widać po propozycjach prof. Pyżalskiego, nie muszą zaburzać merytorycznego rytmu pracy na lekcjach przedmiotowych. Praca w grupach czy parach jest jak najbardziej do wykorzystania przy różnych okazjach – wykonywaniu zadań, ćwiczeń, dyskusji w małych zespołach, pracach projektowych, grywalizacji itd. Istotna jest tu refleksja nie tylko w odniesieniu do treści zadań, ale również formy dzielenia na grupy. Prawdopodobnie zajmie nam to więcej czasu niż przy metodach podawczych, jednak zysk może być nieporównywalny. Od  nauki tolerancji i zrozumienia dla drugiego człowieka, poprzez rozwijanie kompetencji społecznych, po zwiększanie własnego poczucia wartości ucznia (w małej grupie jest większa szansa by „zaistnieć”). Również dla nas, nauczycieli, jest to korzyść, bo o wiele łatwiej i przyjemniej jest pracować w zespole zintegrowanym, chcącym ze sobą współpracować, w którym konflikty zdarzają się rzadko.

Zachęcamy do zapoznania się z nową ofertą szkoleniową ZCDN – znajdą tu Państwo wiele podpowiedzi i inspiracji dydaktycznych i wychowawczych.

ZF